Soft starter nedir?

Soft starter, motor uçlarına uygulanan gerilimi yumuşak ve karalı bir ivmelenme için kademeli olarak arttırarak asenkron motorlara yol vermeye yarayan mikroişlemci ve tristör tabanlı cihazdır. Softstarter kullanılarak motorun başlangıcı sırasında çektiği yüksek başlangıç akımları azaltılabilir.

Soft starter motorun kalkışını ve duruşunu kontrol edebildiği gibi koruma ve haberleşme fonksiyonları sayesinde motorun korunmasına da yardımcı olur. Elektrik ve elektronik ile uğraşan profesyoneller arasında yumuşak yolverici olarak da adlandırılır.

Soft starter ne işe yarar?

Soft starterın temel görevi asenkron motorların başlangıçları sırasında kısa süreli oluşturdukları kalkış akımlarını azaltmaktır. Kalkış akımı sınırlanarak motor devresinin sağlıklı bir şekilde başlatılması mümkün olur.

Üstün başlatma kabiliyetinin yanısıra bir yumuşak yol verici duruş işlemlerinde de uzmandır. Motoru yavaşça başlatabildiği gibi yavaşça da durdurur.


Soft starterları detaylı olarak incelemeden önce inrush (başlangıç akımı) akımı kavramına göz atalım…

Demeraj akımı nedir?

Asenkron motorlar yapıları gereği ilk kalkışları sırasında (motor gücüne de bağlı olarak) şebekeden normal akımlarının 4-8 katı kadar fazla akım çeker. Bu akıma demeraj akımı denir. Demeraj akımı, başlangıç akımı ve inrush akımı olarak da adlandırılır.





Durmakta olan bir asenkron motora gerilim uygulandığında stator sargılarında meydana gelen manyetik alan kuvvet çizgilerinin tamamı rotor çubuklarını kestiğinden, rotorda endüklenen gerilim ve dolayısıyla rotor çubuklarından geçen akım en büyük değerinde olur. İlk anda rotor dönmediğinden zıt emk en küçük değerindedir ve bu nedenle motor şebekeden en büyük akımı çeker.
Rotor dönmeye başlayınca stator döner alan hızı (ns) ile rotor hızı (nr) arasındaki fark azalmaya başlar. Bunun sonuncu zıt emk’in değeri yükseleceğinden, şebekeden çekilen kalkınma akımı gittikçe azalır.


Yani daha basit olarak şöyle tarif edebiliriz. Motora gerilim uygulandığında motor henüz dönmeye başlamayıp bu gerilime çok fazla direnç gösteremediği için başlangıçta akım seviyesi en yüksektedir. Dönmeye başladıkça direnç artar ve akım da nominal değerine yaklaşır ve en sonunda orada sabit kalır.

Kalkışta çekilen bu aşırı başlangıç akımı kısa sürelidir. Ancak kontrol edilemez ise motor üzerinde elektriksel ve mekanik negatif etkileri olur. Bu etkiler:


  • Motor kayışlarında aşınma, kopma
  • Sargılarda ve dişlilerde yıpranma ve ısınma
  • Enerji kaybı
  • Pompa sistemlerinde basınç zorlanmaları ve tahribatlar
  • Ürün hasarları (konveyör)
  • Şebekede gerilim düşmesi ve dalgalanma
  • Şebekedeki diğer yüklerin durmasına veya yanlış çalışması
  • Kumanda devresindeki anahtarlama elemanlarının yıpranması



Softstarter başlangıç akımını azaltmada kullanılan en etkili ve en verimli cihazlardan birisidir. Şimdi softstarter’ın yapısına göz atalım..

Soft starter nasıl çalışır?


Soft starterın yapısı tristörlerden oluşur. Her fazda birbirine ters yönlü 2 adet tristörden oluşan tristor köprülerinin tetikleme açılarının değiştirilmesi ile şebeke frekansı değiştirilmeden, başlangıç geriliminin kademeli olarak arttırılması dolayısı ile başlangıç akımının kontrol edilmesi sağlanır.

Yol alma süresinin sonunda nominal gerilime ulaşan softstarterler yavaşlama anında tekrar devreye girmek üzere bir bypass kontaktörü üzerinden motorun şebekeye bağlanmasını sağlar.


Böylece tristörlerin aşırı ısınması engellenerek cihazın ömrü uzatılmış olur. Motorun çalıştığı bütün bu süreç boyunca yumuşak yolvericiler sisteme sürekli koruma (termik koruma, faz kaybı algılaması vb.) sağlamaya devam eder.





Şöyle özetleyebiliriz:

Softstarter motorun kalkış akımını yukarıda gösterildiği gibi gerilimi belli bir seviyeden başlatarak sınırlayan görevini yapınca da duruşta tekrar devreye girmek üzere kendini bekleme konumuna alan bir cihazdır.

Soft starter ile yol vermenin avantajları

Softstarter kullanımının motorlar ve kullanıcılar için birçok faydası vardır:


  • Gerilim ve akım kademesiz ve ani değişimlere maruz kalmadan değiştirilebilir.
  • Kalkış süresince akım ve momentin esnek ve basit kontrolü yapılabilir.
  • Sık yol vermeye uygundur.
  • Değişken kalkış koşullarında çalışabilir.
  • Yumuşak duruş özelliğinin de kullanımı ile motor duruş süresinin kontrol edilmesi mümkündür.
  • Frenleme özelliği ile motor duruş süresinin kısaltılabilmesi sağlanır.
  • Gelişmiş motor koruma ve operatör arabirim özelliklerine sahiptir.
  • Haberleşme imkanları geniştir.
  • Hem normal şart hem de ağır şart uygulamalarda verimli bir şekilde kullanılabilir.
  • Direkt yolverme ve yıldız üçgen yolvermede oluşan ani pik gerilimler, mekanik ve elektriksel zorlanmalar yumuşak yolvericide olmaz. Dolayısıyla motor ömrüne pozitif bir etkisi olur.



Softstarter seçimi

Softstarter seçimi motorun etiket değerinde yazan güç ve akım bilgileri dikkate alınarak yapılmalıdır.
Yumuşak yolverici seçerken mutlaka sahada kullanılan motorun tipi belirlenmelidir. Eğer kırıcı, değirmen gibi ağır şart motorların yolvermesinde softstarter seçilecekse bir üst boy softstarter kullanılması önerilir.


Ayrıca yumuşak yolvericilerin bazı modelleri çok gelişmiş koruma özelliklerine ve ayar parametrelerine sahiptir. (Bunlardan bazıları: Tork kontrolü, termik koruma, darbeli yolverme, kilitli rotor koruması, düşük yük koruması, faz dengesizliği koruması, haberleşme özellikleri, analog çıkış vs..) Uygulama tipine ve sahadaki motorun gereksinimlerine göre bu özellikler mutlaka kontrol edilmelidir.
Ekstra bilgi: Softstarterlar bypass anında bile koruma yapmaya devam ederler. Softstarterların faz girişlerinden hemen sonra bypass kontaklarından önce akım trafoları yerleştirilmiştir. Bu akım trafoları sürekli ölçüm alırlar ve cihaz bypass konumunda olsa bile koruma yapmaya devam ederler.

Softstarter ayarları

Softstarter’ın ayarları genellikle üzerlerindeki ekranlar vasıtasıyla kolaylıkla yapılabilir. Bazı markaların ekranlarının Türkçe menü özelliği de olmaktadır. Yukarıda sayılan motor parametreleri ve koruma parametreleri ekran üzerinden girilerek yumuşak yolvericinin verimli çalışması sağlanabilir. Basit yapılı soft starterlarda ise kalkış ve duruş ayarları cihaz üzerindeki potansiyometreler aracılığı ile yapılır.

Soft starter ve sürücü arasındaki farklar

Sürücüye softstarterın daha gelişmişi diyebiliriz. Softstarterlar kalkışı ve duruşu kontrol eder. Kalkış yaptıktan sonra devreyi bypass kontakları üzerinden beslerler ve tristörlerini yormazlar. Duruşta tekrar tristörler yükü üzerine alırlar. Yani yumuşak yolverici başlangıç ve duruşta işlevini yapar. Motorun hızını kontrol etmez. Sürücüler ise yani diğer adıyla hız kontrol cihazları (frekans konvertörleri de denir) frekans kontrol yoluyla motorun hızını değiştirir.

Yumuşak yolvericinin tüm özelliklerini bünyesinde barındırır ve ayrıca hız kontrolü de yapar. Çok gelişmiş ayar parametrelerine sahiptirler. Sürücüler yumuşak yolvericilere göre daha pahalı cihazlardır ve boyutları daha büyüktür. Ayrıca sürekli hız kontrolü yaptıkları için lineer yapılı olmayan tristörleri daha çok çalışır ve harmonik yayılımları daha yüksektir. Özetle eğer sadece kalkışta ve duruşta motorun verimli kontrolü ve kalkış akımının engellenmesi isteniyorsa yumuşak yolvericiler, daha gelişmiş fonksiyonlar ve hız kontrolü isteniyorsa motor sürücüler tercih edilebilir.

Soft starter motor bağlantısı

Softstarter’ın standart bağlantısı 3 kablolu bağlantıdır. (direkt bağlantı) Alternatif olarak da 6 kablolu bağlantı (delta bağlantı) da tercih edilebilir. Bu bağlantı genel olarak yıldız üçgen yolvermenin yerine softstarter uygulanacaksa kullanılır. Aşağıda direkt ve delta bağlantının şemalarını görebilirsiniz.




Softstarter arızaları

Softstarter arızalarının sebepleri şunlar olabilir:


  • Ağır şart bir uygulamada doğru ürün seçilmemişse tristörler aşırı zorlanacağından dolayı bir süre sonra tristörler kullanım dışı kalabilir.
  • Eğer yumuşak yolvericinin bağlı olduğu motor kısa süre içerisinde çok sayıda start stop yapıyorsa bu durum da tristörleri aşırı bir şekilde ısıtacaktır. Yumuşak yolvericilerin saatte yapabileceği yolverme sayıları kataloglarında belirtilir. Bu değerler doğrultusunda ürün seçimi yapılmalıdır.
  • Nominal akım ve gerilim değerleri dışında çalışması durumunda da soft starter arızalanır ve tristörler yanar. Ani darbe gerilimleri ve gerilim dalgalanmaları da tristörlere hasar verir.
  • Çok yüksek rakımlarda ve yüksek sıcaklıklarda yumuşak yolverici güç kaybına uğrayacaktır. Ortam koşulları göz önünde bulundurulmadan yapılmış bir ürün seçimi kısa veya uzun vadede cihazın arızalanmasına sebep olur.
  • Softstarter mutlaka termik ve manyetik koruma elemanları ile korunmalıdır. Eğer enerji girişi tarafında bu elemanlar kullanılmadıysa aşırı akımlar cihaza zarar verir.
  • Motor ve besleme tarafındaki bağlantı hataları da cihazın doğru çalışmamasının nedeni olabilir.