Yay nedir?
Yay, bir kuvvetin etkisi altında kaldığı zaman elastik şekil değiştirebilme özelliğine sahip mühendislik malzemelerinden imal edilen, bu şekil değiştirme esnasında enerji (şekil değiştirme enerjisi) depolayabilen, kendisine etki eden kuvvetin etkisi kalktığı zaman eski şeklini kısmen veya tamamen alabilen ve bu sırada depolamış olduğu enerjinin bir kısmını geri verebilen, makine elemanıdır.
Yayların Kullanıldığı Yerler
Yaylar yük altında, elastik şekil değiştirme özellikleri dolayısıyla enerji depolaya bildiklerinden endüstride çeşitli maksatlarla kullanılırlar. Genellikle makine parçalarını aynı konumda tutmak, darbeleri, sarsıntıları ve titreşimleri azaltmak ve parçalara hareket sağlamak amacıyla kullanılır. Yaylar çeşitlerine göre, otomatik mekanizmalarda, ölçü aletlerinde, motorlu taşıtlarda, frenlerde, mekanik saatlerde, kalıp endüstrisinde vb. yerlerde kullanılır.
Örneğin;
- Saat mekanizmalarında, tek etkili hidrolik ve pnömatik silindirlerde, v.s. enerji depolama elemanı olarak,
- İçten yanmalı motorların valfleriyle kam mili arasındaki irtibatı sağlamak, kavramalar ve frenlerde kuvvet ve hareket kontrol elemanı olarak,
- Raylı taşıtların tamponları, kara taşıtlarının aks-şasi bağlantıları ve elastik kavramalar gibi darbeli ve titreşimli yerlerde darbe ve titreşim sönümleme elemanı olarak,
- Vibratörler, sarsaklar ve elekler gibi titreşimin istendiği yerlerde titreşim elemanı olarak,
- Dinamometre ve yaylı terazi gibi ölçü aletlerinde kuvvet ölçme elemanı olarak kullanılırlar.
Yayların Sınıflandırılması
Yaylar üzerine yüklenen yükün veya kuvvetin etki ve yönüne göre sınıflandırılır. Yaylar etkiyen bu kuvvetlere göre basılmaya, çekilmeye, eğilmeye ve burulmaya çalışır. Yayları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.
Baskı yayları
Silindirik helisel basma yaylar
Dairesel kesitli telden yapılan yay
Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay
Konik helisel basma yayları
Dairesel kesitli telden yapılan yay
Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay
Çekme yayları
Silindirik helisel çekme yayları
Çift konik helisel çekme yayları
Burma yayı
Disk yaylar
Spiral yaylar
Yassı yaylar
Kauçuk yaylar
Yaprak yaylar.
Yay Çeşitleri
Yaylar çeşitli ölçütlere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.
Şekline göre
Yaylar dış şekillerine göre ve kullanılan malzemenin kesitine göre sınıflandırılabilirler.
Dış şekillerine göre;
Bilezik yaylar
Disk yaylar
Helisel yaylar
Helisel silindirik yaylar
Helisel konik yaylar
Kangal yaylar
Silindirik yaylar
Blok yaylar
Çubuk yaylar
Kovan yaylar
Spiral yaylar
Yaprak yaylar
Malzeme kesitine göre;
Dairesel kesitli yaylar
Dikdörtgen kesitli yaylar
Zorlanma şekillerine göre
Yaylar zorlanma şekillerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar;
Burulmaya zorlanan yaylar
- Helisel yaylar (kangal yaylar hariç)
- Silindirik yaylar (blok yaylar hariç)
Çekme ve basmaya zorlanan yaylar
- Bilezik yaylar
- Blok yaylar
Kuvvetin uygulama şekline göre
- Çeki yayları
- Bası yayları
- Kurma yayları
- Form yayları
Malzeme esasına göre
Metalik yaylar
- Demir esaslı yaylar
- Bakır esaslı yaylar
- Nikel esaslı, özel alaşımlı yaylar
Metalik olmayan yaylar (Kauçuk, mantar, çeşitli sıvılar ve hava vb.)
Yayların Renk Kodlaması
Yaylar renk kodlarıyla da belirtilir.
Buna göre:
Hafif yük yayları = Yeşil
Orta yük yayları = Mavi
Ağır yük yayları = Kırmızı
Ekstra ağır yük yayları = Sarı
Ekstra hafif yük yaylar = Açık yeşil boyanırlar.
Yayların Standartları
Yaylar, standart makine parçaları olduğundan, çizelgelerde gerekli ölçüleri verilmiştir. İhtiyaç anında bu çizelgelerden yararlanılır. Baskı yayları TS 1440, TS 1441 ve TS 10243 de, Çekme yayları TS 1442, Disk yayları TS 1443-DIN 2093 ve Yaprak yaylar TS 582'de standartlanrılmıştır.
Konu adı: Yay Nedir ve Çeşitleri Nelerdir, Kullanım Alanları
Yazan: ElemaN
Kaynakça: Teknik Paylaşım Platformu