Yay nedir?

Yay, bir kuvvetin etkisi altında kaldığı zaman elastik şekil değiştirebilme özelliğine sahip mühendislik malzemelerinden imal edilen, bu şekil değiştirme esnasında enerji (şekil değiştirme enerjisi) depolayabilen, kendisine etki eden kuvvetin etkisi kalktığı zaman eski şeklini kısmen veya tamamen alabilen ve bu sırada depolamış olduğu enerjinin bir kısmını geri verebilen, makine elemanıdır.


Yayların Kullanıldığı Yerler

Yaylar yük altında, elastik şekil değiştirme özellikleri dolayısıyla enerji depolaya bildiklerinden endüstride çeşitli maksatlarla kullanılırlar. Genellikle makine parçalarını aynı konumda tutmak, darbeleri, sarsıntıları ve titreşimleri azaltmak ve parçalara hareket sağlamak amacıyla kullanılır. Yaylar çeşitlerine göre, otomatik mekanizmalarda, ölçü aletlerinde, motorlu taşıtlarda, frenlerde, mekanik saatlerde, kalıp endüstrisinde vb. yerlerde kullanılır.

Örneğin;


  • Saat mekanizmalarında, tek etkili hidrolik ve pnömatik silindirlerde, v.s. enerji depolama elemanı olarak,
  • İçten yanmalı motorların valfleriyle kam mili arasındaki irtibatı sağlamak, kavramalar ve frenlerde kuvvet ve hareket kontrol elemanı olarak,
  • Raylı taşıtların tamponları, kara taşıtlarının aks-şasi bağlantıları ve elastik kavramalar gibi darbeli ve titreşimli yerlerde darbe ve titreşim sönümleme elemanı olarak,
  • Vibratörler, sarsaklar ve elekler gibi titreşimin istendiği yerlerde titreşim elemanı olarak,
  • Dinamometre ve yaylı terazi gibi ölçü aletlerinde kuvvet ölçme elemanı olarak kullanılırlar.



Yayların Sınıflandırılması

Yaylar üzerine yüklenen yükün veya kuvvetin etki ve yönüne göre sınıflandırılır. Yaylar etkiyen bu kuvvetlere göre basılmaya, çekilmeye, eğilmeye ve burulmaya çalışır. Yayları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

Baskı yayları



Silindirik helisel basma yaylar

Dairesel kesitli telden yapılan yay

Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay

Konik helisel basma yayları

Dairesel kesitli telden yapılan yay

Dikdörtgen kesitli telden yapılan yay



Çekme yayları



Silindirik helisel çekme yayları

Çift konik helisel çekme yayları

Burma yayı

Disk yaylar

Spiral yaylar

Yassı yaylar

Kauçuk yaylar

Yaprak yaylar.


Yay Çeşitleri

Yaylar çeşitli ölçütlere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

Şekline göre

Yaylar dış şekillerine göre ve kullanılan malzemenin kesitine göre sınıflandırılabilirler.

Dış şekillerine göre;

Bilezik yaylar

Disk yaylar

Helisel yaylar

Helisel silindirik yaylar

Helisel konik yaylar

Kangal yaylar

Silindirik yaylar

Blok yaylar

Çubuk yaylar

Kovan yaylar

Spiral yaylar

Yaprak yaylar


Malzeme kesitine göre;

Dairesel kesitli yaylar

Dikdörtgen kesitli yaylar



Zorlanma şekillerine göre

Yaylar zorlanma şekillerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılırlar;

Burulmaya zorlanan yaylar




  • Helisel yaylar (kangal yaylar hariç)
  • Silindirik yaylar (blok yaylar hariç)

​

Çekme ve basmaya zorlanan yaylar




  • Bilezik yaylar
  • Blok yaylar



Kuvvetin uygulama şekline göre


  • Çeki yayları
  • Bası yayları
  • Kurma yayları
  • Form yayları



Malzeme esasına göre



Metalik yaylar




  • Demir esaslı yaylar
  • Bakır esaslı yaylar
  • Nikel esaslı, özel alaşımlı yaylar



Metalik olmayan yaylar (Kauçuk, mantar, çeşitli sıvılar ve hava vb.)



Yayların Renk Kodlaması

Yaylar renk kodlarıyla da belirtilir.

Buna göre:

Hafif yük yayları = Yeşil
Orta yük yayları = Mavi
Ağır yük yayları = Kırmızı
Ekstra ağır yük yayları = Sarı
Ekstra hafif yük yaylar = Açık yeşil boyanırlar.

Yayların Standartları

Yaylar, standart makine parçaları olduğundan, çizelgelerde gerekli ölçüleri verilmiştir. İhtiyaç anında bu çizelgelerden yararlanılır. Baskı yayları TS 1440, TS 1441 ve TS 10243 de, Çekme yayları TS 1442, Disk yayları TS 1443-DIN 2093 ve Yaprak yaylar TS 582'de standartlanrılmıştır.