1- Aydınlatmanın Temelleri

Yaşadığımız dünyada çevremizdeki canlı cansız her türlü varlıkla çeşitli duyu organlarımızla
bağlantı kurar, tanımlarız. Bunları tanımlamak için işitiriz, koklarız, dokunuruz, hissederiz,
algılarız vb. ve en önemlisi de görürüz. Aydınlatmadan bahsetmeden önce, aydınlatmayı tanımlamamızda fayda var. Görsel algılamamızı sağlayan duyu organımız gözlerimizde bir duyum uyandıran ışığın, kullanılma yöntemine AYDINLATMA diyoruz.

Başka bir deyişle Aydınlatma, nesnelerin ve bulunduğumuz ortamın gereği gibi görülmesini sağlamak amacı ile ortama ve/veya objeye ışık uygulamaktır.

Aydınlatma, objelerin ve ortamları en iyi biçimde görmemizi sağlamak amacı ile yapılır. Ancak görmemizi sağlamak için ışık ve onun yansıyabileceği yüzeylerin olması şarttır.

Aydınlatmada amaç aydınlatma araçlarını değil, hedef obje ve/veya ortamı göstermektir. Aynı objelerin yüzeyleri mat, parlak, renkli, siyah yada beyaz ve dokuları farklı olabilir. Bütün bunlar aydınlatma planlamasını etkileyen unsurlar olabilir.
Kısaca herhangi bir alanı ışık kaynağı ile ışıklandırmak, aydınlatma değildir. Bu bizim
sadece etrafa çarpmadan hareket etmemizi sağlar. Aydınlatma insanın görsel algısı ve bu
konudaki ihtiyaçları doğrultusunda, bilimin temel ilkeleri göz önünde bulundurularak yapılır.

Bir amaç için görsel algılama konusu olan şey, restoranda yemek masası ve yemek,
müzede tarih ve sanat eserleri, okulda öğretmen ve yazı tahtası, vitrindeki en yeni moda
giysi, tiyatroda bir sahne vb. birçok değişik türden olabilir. Yine aydınlatılacak objeler
büyük, küçük, uzun, kısa, hareketli, durağan olabilir.

İyi bir aydınlatma aşağıdaki faydaları sağlar:

Gözün görme yetenegini artırır.
Göz sağlığı korunur, görme bozukluklarına sebep olmaz.
Görsel performansı arttar. (Bu özellikle işyerlerinde iş verimliliğini arttırarak, ekonomik fayda sağlar.)
Psikolojik konfor sağlar, bu bireyin iyi aydınlatılmış bir ortamda kendimizi mutlu
hissetmesini sağlar.
İş kazalarına sebep olabilecek iyi görememe durumunu ortadan kaldırır.
Aydınlık bir ortam güvenlik duygusu yaratır.

Ortamın doğru aydınlatılması görsel konforun sağlanması, fiziyolojik ve psikolojik
açılardan ne kadar önmeli ise bu koşulların sürdürülmesi de önemlidir. Doğru sonuçlara ulaşabilmek için, planlamanın ilk aşamlarında bir aydınlatma uzmanına / tasarımcısına danışılması gereklidir. Aydınlatılacak mekan/alan/nesne aydınlatma tekniğinin ve görselliğin temel ilkelerine uygun olarak doğru aydınlatılmış olacaktır.

Enejinin çok önem kazandığı günümüzde, aydınlatmanın ekonomik bir şekilde (en ucuz
değil) sürdülebilmesi önmelidir.
Aydınlatmada maliyet kavramı ilk yatırım maliyeti değildir. Sistem ömrü boyunca enerji tasarrufları, yüksek ilk yatırım maliyetini zaman içinde dengeler ve toplam maliyetleri aşağıya çeker. Burada toplam maliyete, sadece ilk yatırım maliyeti değil, ürünlerin kullanım ömrü boyunca harcadığı enerji ve bakım ödemeleri de eklenmelidir.

2- Aydınlatma ve ışığın temel büyüklükleri

Bilim ve teknik disiplini içince ışık ve aydınlatma ürünlerinin ölçülebilen ve tanımlanan
çokluklarından bahsedebiliriz. Lamba ve aydınlatma araçlarının özelliklerini değerlendirilmekte kullanılan bu kavramların en önemlileri aşağıda açıklanmıştır.

Işık akışı

Yapay ışık kaynağı tarafından üretilen spektral göz hassasiyeti ile değerlendirilen (görülebilen ışık) tüm ışıma gücü tanımlanır. Sembol tanımı ∅ , birimi Lümen [lm]. Resimde lambadan çıkan ve her yönde yayılan toplam ışığa karşılık gelir.

Işık şiddeti

Işık kaynakları ışık akısını genel olarak çeşitli yönlere farklı şiddette gönderirler. Bir katı açı
içersinde belirli bir yöne gönderilen ışığın yoğunluğu ışık şiddeti olarak tanımlanır. Sembol
tanımı I, birimi kandela [cd]. Resimde kitaba doğru giden ışığ a karşılık gelir.

Aydınlatma şiddeti

Birim alana düşen ışık miktarına denir. Sembol tanımı E, birimi Lux [lx].
Resimde kitap üzerine düşen aydınlatmaya karşılık gelir.

Işığın temel büyüklükleri

Aydınlanma yoğunluğu

Aydanlatılmış bir yüzeyden veya düzlemsel ışık kaynağından gözümüze gelen ışık miktarıdır.
Sembol tanımı L, birimi kandela/metrekara [cd/m2]. Resimde kitap yüzeyinden gözümüze gelen ışık miktarına karşılık gelir.

Işık verimi

Bir lambanın verdiği ışık akısının (lümen) harcadığı elektrik gücü (Wat) oranına lambanın ışık verimliliği diyoruz. Sembol tanımı ƞ, birimi Lünem/Wat [lm/W]. Değer ne kadar yüksekse lamba o kadar enerji etkin, verimli demektir.

Renk sıcaklığı

Yapay ışığın ortamda bıaraktığı ışık rengi ambiyansıdır. Birimi kelvin derecedir.

Sıcak beyaz, 2700 - 3000 kelvin. (akkor lambalar, halojen lambalar, sodyum lambalar)
Naturel beyaz 3300 - 5000 kelvin. (çeşitli floresan ve LED lambalar)
Gün ışığı 6500 kelvin ve üzeridir. (gündüz ışığı, çeşitli floresan, metal halide ve LED lambalar )

Renksel geriverim

Bir lambanın ışığının renkli bir obje üzerinde gerçekleştirdiği renksel etkidir.

Lamba, renklerin mümkün olduğu kadar doğru algıl anmasını sağlamalıdır. Renksel geriverim endeksi Ra'dır.

Endeks ne kadar düşükse, renksel geriverim de o kadar kötü demektir. Güneş ışığı Ra değeri 100 kabul edilir.

Ortalama çalışma ömrü: Standartlaştırılmış şartlar altında çalıştırılan lambaların %50 adedinin devre dışı kalma zamanı. Birimi saat.

Kullanım ömrü (ekonomik ömür): Lambaların ışık akısının %70’e (L.70) düştüğü ömür. Birimi saat, katolaglarda belirtilen ömür ekonomik ömürdür.

* Elektrik Kalitesi, Ortam Isısı, Fiziksel Ortam varsa Balast Yapısı, lambanın ömrüne etki eden faktörlerdir.

Bu çoklukların büyük bir kısmı laboratuvar ortamlarında özel şartlar ve düzeneklerle ölçülebilir.

Pratikte ancak bizler Luxmetre ile anlık olarak aydınlatma şiddetini (lux) ölçebiliriz.

3 - Işığın Karakteristikleri

Aydınlatmanın en temel unsuru ışığın tanımlamalarına bakarsak. Işık, gözümüzde bir duyum uyandıran ve görmemizi sağlıyan özel bir enerji biçimidir. Maxwell’in teorisine göre ışık elekromanyetik dalglar şeklinde yayılır.
İnsan gözünün algıladığı ışık ise tanımlanabilen spekturumda çok dar bir bölgede
bulunmaktadır. Algılayabildiğimiz ışık dalgaboyu 360 nm ile 780 nm dalgaboyu arasındaki
kısımdır.

İyi bir aydınlatmada en önmeli işlev doğru ve sağlıklı görmemizin sağlanmasıdır. örneğin yeter miktarda ışığın kullanılması doğru aydınlatma için bir gerekliliktir ancak tek koşul değildir. İyi planlanmış aydınlatma sistemleri aşağıdaki zorunlulukları da karşılamak durumundadır.

Işığın niteliği: Aydılanan mekanının özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre ışık renkleri seçilmeli, örneğin çalışma ve spor mekanlarında natural beyaz ışık, dinlenme ve hayat ritmini düşük olduğu yerlerde sıcak beyaz ışık tercih edilmelidir. Yine ihtiyaca göre renklerin doğru yada doğruya yakın görünmesini sağlayan ışık kaynakları tercih edilmelidir. Ancak bir otoyolda da renksel geriverimi yüksek bir lambanın kullanılmasının anlamı yoktur. Burada trafiğin güvenliği için görme koşullarını ve sağlıyan ışık kaynakları tercih edilmelidir.

Aydınlık düzeyi ve kamaşma: Amaca uygun bir aydınlatma için, o ncelikle planlanan yer için gerekli aydınlık du zeyinin iyi bir şekilde tanımlanması gereklidir.

Mesela aydınlık du zeyi çalışma alanlarında, zeminden 80 ile 100 cm yu kseklikteki çalışma düzlemine (masa yüksekliği) göre ortalama bir deg er olarak yapılandırılır.

Aydınlatmanın düzgünlüğü: Gözümüz görüş alanındaki en yüksek ışık noktalarına intibak eder.

Düzgün aydınlık seviyesi olmayan yerlerde göz farklı parıltılara maruz kalır ve sağlıklı görme şartlarından uzaklaşır. Göz ışık farklılıklarına uyum sağlaması bir süreci gerektirir. Özelikle aydınlıktan karanlığa adaptasyonu daha uzun bir sürece ihtiyaç duyar. Bu sebeple aynı anda hem ortamda hem de zaman bağlı olarak ışık dağılımının düzgünlüğü önemlidir.

Gölgelenme: Objelerin detay görünüşleri, boyutlarının algılanmasında gölgelenmeler önmeli olmakla birlikte, aşırı gölgelenmelere dikkat etmek gereklidir.

Kamaşma: Yüksek değerdeki ışık parıltısını kamaşma olarak algılarız ve değerlendiririz. Sürekli kamaşmaya maruz kalan kişilerde göz rahatsızlıkları ortaya çıkabilir. Hatta noktasal ışık kaynaklarına çıplak gözle bakmak geçici - bir süre - körlüğe sebep olabilir.

Kamaşmanın muhtemel sebepleri şunlar olabilir:
Işık kaynağının çok parlak olması
Işık kaynagının göze yakın olması

Madeni veya parlak eşyalardan yansıma
Bulunulan yer ile çevre parıltısı arasında büyük fark olması.

Can ve mal emniyeti: Aydınlatma araçları elektriksel olarak CE ve/veya TSE standartlarının
belirlediği şartları sağlamalı. Kullanım alanına göre yeterli elektriksel koruma sınıfını taşımalıdır.

Estetik: Aydınlatma araçları işlevselliğinin yanın da görsel anlamda da önem taşır hale gelmiştir.

Alan veya mekanın mimarisine renklerine uyumle armatürlerin seçilmesi kaçınılmazdır.

Örneğin
şehir plancılarına göre şehrin kimliğine uygun armatürler sokak mobilyaları kapsamında
değerlendirilmektedir.

Verdiğimiz elektrik enerjisini ışık enerjisine çeviren araçlara yapay ışık kaynakları yada bir
başka deyişle lamba diyoruz. Lambalar ışık üretim biçimine göre sınıflandırıldıkları gibi, farklı biçim ve formlarda olabiliyorlar. Aynı zamanda, değişik ışık ihtiyaçlarına göre, farklı güçlerde temin edilebilmektedirler.

Işık kaynaklarında aranan temel özellikler şunlar olabilir:


  • Etkinlik faktörünün büyük olması, daha az enerji ile daha çok ışık üretmesi
  • Ürün ömrünün uzun olması
  • Lambanın iziksel olarak kararlı ve sarsıntıya dayanıklı olması işletmede basit olması
  • Işık renginin mumkun oldugu kadar guneş ışıgına yakın olması


Sonuç olarak ışık enerjidir ve kontrol edilmiş enerji hayatımızı kolaylaştıracaktır. Aydınlatma
disiplininin en önmeli işlevi zaten ışığı kontrol etmektir.

4–Aydınlatma Türleri

Aydınlatma için kısaca, ‘’Nesnelerin ve bulunduğumuz ortamın gereği gibi gör
ülmesini sağlamak amacı ile ortama ve/veya objeye ışık uygulamaktır’’ tanımını kullandık. Bunu yaparken farklı ışık kaynakları, yerlerine ve ihtiyaç duyulan duruma göre farklı yöntemler kullanılır.

Kullanılan ışık kaynakları bakımından aydınlatma:

Doğal aydınlatma;
Temel enerji kaynağımız güneşten gelen günışığının kullanılması ile görsel konfor sağlanmasını sağlayan aydınlatma olarak tanımlayabiliriz.

Yapay aydınlatma;

Yapay ışık kaynaklarının kullanılması ile görsel konfor sağlanmasını
sağlayan aydınlatma olarak tanımlayabiliriz.

Bütünleşik aydınlatma;

Görsel konfor sağlamak için, hem gün ışığından hem de yapay ışık kaynaklarından birlikte faydalanılarak yapılan aydınlatma.

Kulanım yeri bakımından aydınlatmaya;
Bina veya yapı içinde yapılan aydınlatmalara İç aydınlatma diyoruz.
Bina veya yapıların dışındaki çeşitli ölçeklerdeki yapay aydınlatmalara Dış aydınlatma diyoruz.

Aydınlatma sistemlerini farklı işlevler için kullandığımız yapılarda değişik amaçlarla
kullanıldığını görüyoruz. Evlerimiz, okullarımız, hastaneler, restoranlar, kafeler, alışveriş
merkezleri, dükkanlar, spor alanları, sanayi tesisileri, ticari binalar, bürolar, dini yapılar, turizm tesisleri, parklar, bahçeler, yollar ve tüneller vb. insanın bulunduğu yapay ortamlarda farklı eylem türlerine göre değişik görsel ihtiyaçlarımız söz konusudur.

Aydınlatma,- evde, okulda, işte, ameliythanede, eğlence mekanında - birbirinden çok farklı görsel ihtiyaçlarımızı karşılamaktadır. Bazı mekan ve durumlarda kısa sürede, atrıntıları, formları, renkleri ile görmeye algılamaya ihtiyaç duyarız. Bazen de bir koridorda olduğu gibi etrafa çarpmamamız yeterli olabiliyor.

Bütün bu ortamlardaki görsel ihtiyaçlarımızı/konforumuzu sağlayan aydınlatma sistemlerine Fizyolojik aydınlatma diyoruz.

Farklı işlevlare sahip mekan ve çevre elemenlarının oldukları gibi naturel görünmeleri yerine, istenilen biçim form ve renkte görülme si hedeflenmektedir. Bir mağaza vitrini, lokanta, hotel lobisi, bir eğlence mekanı, bir peyzaj unsuru, bina dış cepheleri vb. olduklarından farklı gösterilmek, hatta dikkat çekici olması istenebilir. Bu gibi talepleri karşılamak için yapılan aydınlatma sis temlerine Dekoratif aydınlatma diyoruz.

Bir başka alt başlık var ki, ona da dikkat çeken aydınlatma diyoruz. Burada amaç herhangi bir olay veya objeye/objelere ışık kullanılarak dikkat çekmektir. En çok rastladığımız yer bale, opera, tiyatro, konser, vb. sahne aydınlatması olarak söyleyebiliriz. Bu özel konu olup eğitimini alıp uzmanlaşmayı gerektiren bir konudur. Bir başka kullanım yeri de, reklam amaçlı aydınlatmalardır. Bu konu genel aydınlatmanın dışında bir kavram olup, bazı uzmanlarca ''ışıklandırma'' olarak tanımlanmaktadır.

Böyle bir sınıflandırma yapılmış olmakla birlikte, uygulamalarda birden fazla aydınlatma
yöntemi kullanılabilmektedir. Örneğin bir restoranda, işlevsel ve görsel eylemler açısından
fiyolojij aydınlatma ne kadar önmeli ise, daha huzur verici, daha sıcak bir ortam, daha akılda kalıcı romantik bir atmosfer için dekoratif atdınlatma kaçınılmazdır.
Bir obje bir veya birden fazla ışık kaynağı tarafından farklı doğrultularda aydınlatıldığında farklı şekillerde algılanması söz konusudur. Obje tek bir noktasal ışık kaynağı ile aydınlatılırsa, obje yüzeylerinde kesin ayrımlı ışıklı ve gölgeli alanlar oluşur. Aynı objenin diğer yüzeyler üzerine düşen gölgesi sert gölge türündendir. Işıklı ve gölgeli yüzeyler arasındaki kontrast çok belirgin olarak algılanır. Bu aydınlatma doğrultulu aydınlatma yada vurgu aydınlaması olarak tanımlanabilir. Aynı obje birden çok ışık kaynağı ile farklı doğrultulardan aydınlatılabilir. Bu durumda objenin yüzeye düşen gölgesi yumuşar ve saydam gölge türüne dönüşür. Objenin üzerindeki ışıklı ve gölgeli yüzeyler arasandaki kesin ayrımlar oldukça azalır. Bu aydınlatma karakterine de yaygın aydınlatma tanımını kullanıyoruz. Sonuç olarak aydınlatma teknik ve estetik unsurları içeren bir konudur.

Uygulanmasında gözümüzün ışık ve renk görme özelliklerinden, ışık kaynakları lambaların, aydınlatma aygıtlarının çeşitli özelliklerine, cisimlerin ve yüzeylerin ışık geçirme ve yansıtmaları vb. birçok bilgilerden ve yapılan bilimsel çalışmalardan yararlanır.

Aydınlatma ve ışık, Ayrıntıları öğrendikçe, ilginç ve inandırıcı konuma gelir aynı zamanda çekiciliği artar.