Küçük boy bir teknenin elektrik uygulamalarını, “Planlama”, “Projelendirme” ve “Uygulama” olarak üç özet aşamada inceleyebiliriz.

Planlama

Planlama kısmında dikkat edilecek hususlar:

1- Teknenin tipi: Tekne tipine göre kullanılacak elektrik cihazları farklılık gösterir. Ahşap tekneler için farklı metal tekneler için farklı sistemler kullanılır. Ahşap teknelerde izolasyon çok sorun teşkil etmezken, metal teknelerde durum farklıdır. Metal teknelerde izolasyon çok iyi olmalı ekipman seçimleri buna göre yapılmalıdır. Aksi durumda bütün cihazlar kaçaklardan etkilenecektir.

2- Teknenin boyu: Teknenin boyuna göre kullanılacak cihazlar farklılık gösterir. Teknenin boyutlarına göre ve genel arragement planına göre bir elektrik proje planlama yapılması gerekmektedir.

3- Klaslama: Klaslama, belirlenen klas kuruluşu tarafından proje ve uygulama sırasında uygulanacak standart ve kuralların neler olacağını belirler. Projelendirme esasları, malzeme seçim esasları klas kuruluşu kurallarına uygun olmalıdır.

4- Ekipman seçimi: Yukarıda belirttiğimiz durum ve kurallara göre teknede kullanılacak ekipmanın seçimi yapılır. Ekipmanlar seçilirken, marin tip olmalarına dikkat edilmeli, vibrasyondan etkilenmeyen ekipmanlar tercih edilmelidir. Bir diğer önemli konu ise ekipmanların kendini kanıtlamış iyi ekipmanlar olmasına dikkat edilmelidir. Türkiye için yapılan teknelerde Türk Malı ekipmanları kullanmakta hem servis hem de marka yaratma açısından büyük faydalar vardır.

5- Yük hesabı: Seçilen ekipmanlara göre yük hesabı yapılarak, kullanacağımız jeneratör ve dağıtım panolarının güçleri tespit edilir.

Projelendirme

Planlama kısmı tamamlandıktan sonra projelendirme safhasında teknenin tüm projeleri hazırlanır. Projelendirme, gemi için hazırlanmış teknik şartname – spesifikasyona uygun bir şekilde yapılır. Yerleşim planları, kablo yolları, tüm ana dağıtım ve kontrol panolarının projelendirmesi yapılır. Kullanılacak kablo tip ve kesitleri belirlenir. Bu belirlemeler yapılırken kabloların marin tip olması ve yangın korumalı olması çok önemlidir.

Projeler hesaplanan teknenin güç kapasitesi doğrultusunda teknik şartnameye göre hazırlanır. Her türlü acil durumda kullanılacak şekilde basit olmalı, seyir emniyeti ön planda tutulmalıdır. Panolar ana kullanım ve acil kullanım olarak ayrılmalıdır.

Teknenin denizde olacağı ve kara ile bağlantısının çok nadir olacağı düşünülerek bir projelendirme yapılmalıdır. Yapılacak projelendirme hemen herkesin anlayacağı uluslararası formatlara uygun olmalıdır. Asla projesiz bir revizyon ve uygulama yapılmamalıdır.

Projelendirme, teknenin kaza, yara alma, su alma, yangın gibi riskler içerisinde dahi en azından acil durum modunda seyir yapabilme, yardım isteyebilme ve denizde sağ kalabilme kurallarına uygun biçimde yapılmalıdır.

Uygulama

1- Elektrik donanımlarının; tüm normal operasyonel ve durgun koşullarda acil durum elektrik güç kaynağı olmaksızın gemi tesisatı için gerekli olan elektrik enerjisi ile acil durumlarda geminin emniyeti için gerekli olan elektrik enerjisini sağlayacak ve mürettebat ile gemiyi elektrik zararlarından koruyacak nitelikte olması gerekir.

2- Ana ve yardımcı tevzi tabloları, personeli tehlikeye sokmadan gereken aygıt ve teçhizata kolayca ulaşabilecek şekilde düzenlenir.

3- Acil durum güç kaynağı, aydınlatma, dâhili haberleşme veya işaretler için gerekli kablo ve teller; kuzineler, çamaşırhaneler, makine dairesi ana mahalleri ve kaportaları ile diğer yangın tehlikesi fazla olan alanlardan mümkün olduğu kadar uzak olacak şekilde döşenir. Yangın pompalarını acil durum dağıtım tablosuna bağlayan kablolar, yüksek yangın tehlikesi olan alanlardan geçmesi hâlinde, yangına karşı dirençli cinsten olur. Bütün bu kablolar, uygulanabildiği takdirde, bitişik bir mahaldeki yangının neden olacağı perdelerdeki ısınmayla çalışamaz hâle gelmeyecek şekilde döşenir.

4- Kablo ve teller ısınma ve diğer hasarlardan korunacak şekilde döşenir ve desteklenir.

5- Tüm devreler kısa devre ve aşırı yüke karşı korunur.

6- Aydınlatma donanımı, kablo ve tellere zarar verebilecek sıcaklık artışını ve çevredeki malzemenin aşırı ısınmasını önleyecek biçimde düzenlenir.

7- Kablo yolları mümkün olduğu kadar doğrusal, mekanik hasarlara maruz kalmayacak ısı kaynaklarından uzak, özellikle yakıt ve yağlama yağı damlalarına karşı korunmalı sintinelerden uzak ve kolayca kontrol edilebilir tarzda olur.

8- Elektrik kabloları mümkün olduğu kadar seyir cihazlarının yakınına döşenmez ve cihazları bozacak manyetik alan oluşturmalarını önleyecek tarzda yerleştirilir.

9- Aydınlatma lambalarının ampullerin kırılmasını önlemek amacıyla korumalı olması gerekir.

10- Ana aydınlatma sistemi, ana elektrik güç kaynağından beslenir, yolcuların ve personelin normal olarak ulaşabileceği bütün mahalleri yeterince aydınlatır.

11- Acil durum elektrik güç kaynağı, yeniden şarj edilebilir acil durum için kullanılacak elektrik yüklü bir akü bataryası veya bir yakıtla bağımsız olarak çalışan bir motordan tahrik alan bir jeneratör olabilir.

12- Acil durum elektrik güç kaynağının acil durum dağıtım tablosu ve acil durum aydınlatma dağıtım tablosu mümkün olduğunca üst güverte üzerine yerleştirilir. Bu kısma açık güverteden ulaşılabilinmesi gerekir.

13- Ana panoların ve yardımcı tevzi panolarının bağlantı ve markalamaları projelerle aynı olmalıdır.

14- Kablolarda ek olmamalı, olursa bir kutu içinde yapılmalı ve belirtilmelidir.

15- Farklı voltajdaki sistemler bir arada olmamalı, mümkünse aynı pano içinde kullanılmamalıdır.
Uygulama yapılacak tekne boyutu biraz büyüdüğünde ise işler daha karmaşık hale gelmektedir. Bu sebeple daha organize çalışmak gerekir. Tekne boyları uluslararası seyir yapacak büyüklükte gemiler için dikkat edilmesi gereken elektrik-navigasyon sistemleri için yapılacak çalışma Tablo 1’deki gibi özetlenebilir. Bu uygulama tablo akışı esas alınarak aşağıdaki teknik detaylara uyulması oldukça önemlidir.

Elektrik İşleri Teknik Şartnamesi

A- Projelendirme

1- Projeler uluslararası kurallara uygun yapılmalıdır.
2- Gemi projelerinin tamamı ya da en önemlileri imalata başlamadan en az 3 hafta önce bitirilmeli ve teslim edilmelidir. Projeler hem PDF hem de printer çıktısı olarak teslim edilmelidir. Gerekiyorsa Class kuruluşuna bir kopya gönderilmelidir.
3- Proje teslimatı, revizyon vb. takii için proje firması tarafından bir takvim verilmeli ve bu takvim en az haftada bir update edilmelidir.
4- Projelerle ilgili hesaplar ve diğer detaylar (kablo kesitleri-miktarları, kullanılacak yolların-menhol vb. malzemenin miktarı) projelerle beraber ya da daha önce gönderilmelidir.
5- Kablo yollarının ve ekipman yerleşimleri proje yapıldıktan sonra birebir yerinde tekrar kontrol edilmeli, geçiş güzergahları net olarak belirlenip revizyon proje olarak projelere işlenmelidir.
6- Zaruri şartlardan dolayı değişen kablo yolu ekipman yeri vb. imalatlar projelere işlenmelidir.
7- Monte edilen aydınlatma ekipmanları, siren, döner lamba, dedektor vb. projelerde gösterilen yerlere veya ona yakın yerlere monte edilmemiş ise revizyon projeleri yapılmalıdır.
8- Projelere konulabilecek her türlü detay işlenmelidir.
9- Tüm projelere pano renk kodları, pano tipi, pano kodu vb. detaylar işlenmelidir.
10- Herhangi bir değişiklik istenmediği takdirde projelerde bir değişiklik yapılmamalı, eğer class kuralları gerektiriyorsa yapılan değişiklik bildirilmelidir.
11- Emergency jeneratörü, liman jeneratörü gibi kullanmadığımız gemilerde ESB to MSB transfer sistemi projelerimizden çıkartılmalıdır.
12- Baş ve kıç ırgat panoları ya da ‘twin in one’ pano tiplerinde iki ayrı besleme, iki ayrı şalter-trafo vb. kullanılarak birbirinden bağımsız çalışma sağlanmalıdır.
13- Elektrik motorlu slop pompa sistemlerindeki konvertör kontrol sisteminde kontrol konsoluna rpm ve güç ya da ampermetre konmalı ayrıca sistem minimum fix bir devirde çalışarak bunun altına inmeyecek şekilde tasarım yapılmalıdır.
14- Emergency jeneratör remote position olduğunu belirtir bir indikatörün ECR deki MSB üzerine konmalı ve yine bu sistemden sinyalin alarm monitoring sisteme taşınmalı herhangi bir şekilde manuel konuma geçtiğinde alarm verecek şekilde projelendirilmelidir.
15- Pano, SWB ve sistemlerde kullanılan ekipmanların operation ya da instruction kitapçıkları projelerle birlikte verilmelidir.
16- Yapılan sistemlerin operation kitapçıkları hazırlanarak projelerle birlikte verilmelidir.
17- Başka sistemlerle beraber yapılan projelerin her yönü incelenmeli ve diğer firmalara bilgi verilmelidir.
18- Projelerdeki revizyon tarihleri güncel olmalıdır.
19- Makine dairesi sintine transfer pompası, otomatik çalışma sinyalini alarm sisteminden almalı bu sinyal sintine kuyularında herhangi biri high level alarm verildiği anda gelecek şekilde olmalıdır.
20- Tüm motor starter boxlara Ampermetre konulmalıdır.
21- Tüm motorlara RUN HOUR METER konulmalı/orijinal sistemlere ait olan motorlara da run hour meter konulmalıdır.
22- Starterler içinde kullanılan termik rölelerin set değerleri ayarlanıp kırmızı renkli bir işaretle işaretlenmeli ya da termik etiketi yazılırken yanına set değeri de yazılmalıdır.
23- Orijinal sistemlerin kablolama projeleri en azından tek hat olarak yapılıp proje kitabına eklenmelidir.
24- Tüm projelerde kullanılan pano, remote start-stop emg. stop gibi uzakta bulunan ekipmanların yerleri açıkça belirtilmelidir.
25- MSB, ESB, BRG, ECR, CCR console ve tüm starter projelerine bu sistemlerde kullanılan ACB, molded circuit breaker, kontaktor, röle, termik, anahtar, buton gibi ekipmanların instruction kitapçıkları eklenmelidir.
26- ECS, alarm sistemi gibi 24 VDC kullanılan sistemlere projelendirmede DC/DC konvertor eklenmelidir.
27- İnsulation monitoring system yeniden projelendirilerek sistemin her motoru ayrı ayrı stop etmesi, yani bir motorda kaçak varsa tüm sistemi etkilemeden sadece kaçak olan motoru devreden çıkaracak şekilde yapılmalıdır.
28- Projelere sistemler için gerekebilecek minimum spare part list eklenmelidir.
29- Gemi yük analiz raporu hazırlanmalıdır.
30- Tek hat diagramları hazırlanmalıdır.
31- İmalatta kullanılan buat vb. malzemeler projelere işlenmelidir.
32- Starterler içinde kullanılan zaman rolelerinin set değerleri yazılmalıdır.
33- ESB’den beslenen starter ve sistemler için ayrı bir booklet yapılmalıdır.
34- ESB’den beslenen starter ve sistemlerin panoları üzerine kırmızı etiketlerle SUPPLY FROM EMERGENCY SWİTCHBOARD yazılmalıdır.

B- Atölyede Yapılan İmalatlar

1- İmalatlar uluslararası kurallara uygun yapılmalıdır.
2- İmalatlar tamamen projelere uygun yapılmalıdır, imalatlar sırasında proje görünüşleri dikkate alınmalı eğer genel görünümde bile bir değişiklik varsa proje bölümüne bildirilerek revizyonu yapılmalıdır.
3- İmalat teslimatı, revizyon montaj ve devreye alma için bir takvim belirlenmeli bu takvime uyulmalıdır herhangi bir sebepten gecikmeler oluşacaksa 3 gün önceden bildirilmelidir.
4- Class kuruluşlarına teslimatı yapılan imalatlar tam, eksiksiz her türlü komponenti üzerinde olmalıdır. Class için verilen davet gününe uyulmalıdır.
5- Panoların kapak ve komponent topraklamaları muntazam yapılmalıdır.
6- Pano içerisindeki her türlü komponent muntazam montaj edilmiş olmalıdır.
7- Her panonun içinde pano anahtarı olmalı teslimatta bunlar kontrol edilmelidir. Pano kenarlarına zincirli ya da başka bir şeyle bağlanabilen bir yöntem de tercih edilebilir.
8- Her panonun içinde imalat projesi konmalı teslimatta bunlar kontrol edilmelidir. Pano içine proje cebi yapılırsa daha düzenli olacaktır.
9- Panolar teslimat sırasında güzelce sarılmış ve muhafaza edilmiş olmalıdır. Kırılması muhtemel ekipmanlar daha güzel korunmalı içine toz vb. girmesi muhtemel ekipmanlar toza karşı korunmuş olmalıdır.
10- Eksik komponentle teslim edilmiş pano, konsol varsa teslimat tutanağında eksik ekipmanlar muhakkak belirtilmelidir.
11- Panolar ve konsollar için belirlediğimiz standartlara ve arajmanlara uyulmalı bir değişiklik yapılmışsa bildirilmelidir.
12- MSB, ESB, ECR, CCR, KÖPRÜ KONSOL ve WING KONSOL etiketleri siyah zemin üzerine beyaz yazılı olmalıdır.
13- Atölye tarafından gönderilen her ekipman buton, sw vb. kesinlikle etiketlenmiş olmalıdır.
14- Eksik, hatalı veya revizyona tabi tutulan sistemlerde bu işlemlerin tamamı bildirilmelidir.
15- Gemi üzerinde comissionin yapılan sistemler için comissioning sonrası rapor tutulmalıdır.
16- Gemide montajı gereken tadilatlar, montajlar ve onarımlar belirlenen takvim içinde yapılmalı sonrasında raporlanmalıdır.
17- Bundan sonraki projelerimizde gemide soft starter sistemine geçiş yaptığımızdan tüm imalatlarımız buna göre yeniden yapılmalıdır.
18- Pano ve sistem teslimatı öncesi atölyede kesinlikle kaçak kontrolü yapılmalıdır.
19- Konsollara konacak malzemelerin temin ve teslimi ile ilgili bir takvim belirlenmeli ve buna göre hareket edilmelidir.
20- Konsol ve SWB’ler montaj ve demontajı zamanında yapılmalı sonrasında muhafaza iyi yapılmalıdır.
21- Pano ve konsolların boyalarından birer paket verilmelidir.
22- Panolarda kullanılan kablo giriş rekorları EMC tip seçilmelidir.
23- Kullanılacak olan tüm ekipmanlar Tip Onay sertifikalı olmalıdır, olmayanlar bildirilmelidir.
24- Starterler içinde kullanılan zaman rolelerinin set değerleri etiketle beraber yazılmalıdır.
25- Emergency SWB beslenen pano ve starterlerin üzerine kırmızı bir etiketle SUPPLY FROM EMERGENCY SWB etiketi konulmalıdır.

C- Gemideki Montaj İşleri

1-Kablo geçişleri ve kablo yolları kurallara uygun olmalıdır.
2-Kablo yolları ve ekipman yerleşimleri proje yapıldıktan sonra birebir yerinde tekrar kontrol edilmeli, geçiş güzergahları net olarak belirlenip revizyon proje olarak projelere işlenmelidir.
3-Kablo yollarının güzergahları belirlenirken; boru, havalandırma ve diğer donatım birimleri ile birlikte hareket edilerek bunlar da not olarak çalışma projelerine aktarılmalıdır.
4-Zaruri şartlardan dolayı değişen kablo yolu ekipman yeri vb. imalatlar yenilenmeli ve projelere işlenmelidir.
5-Kablo yolları ve ekipman yerleri belirlenirken genel arajman planlarına uyulmalıdır.
6-Kablo yolları, motor boruları ve panoların yerleşimleri hem teknik açıdan hem de estetik açıdan iyi olacak şekilde belirlenmelidir.
7-Montaj işçiliğinde estetik ve düzgünlüğün sağlanmasına önemle dikkat edilmelidir.
8-Montaj işçiliği sırasında gemi gövdesinde direk olarak boru vb. kaynatılmamalıdır, her türlü kaynak için dablin kullanılmalıdır.
9-Montaj işciliği sırasında keskin yüzeyli ve yanaklı malzemeler taşlanıp kullanılmalıdır.
10-Elektrik kablo boru montajları dablinli yapılmalı ve boru çapları büyük seçilmemelidir.
11-Elektrik kablo boru ağızlarına havşa açılarak keskinlik giderilmelidir.
12-Geçiş menholleri posta geçişleri için çok büyük seçilmemelidir. 500 ya da 600’lük menhol geçişleri yapılmadan önce gemi inşa mühendislerine sorulmalı ve onay alınmalıdır.
13-Yukarıdan dikme şeklinde boru ya da yol inmek yerine mümkün olan her yerde aşağıdan yukarı kablo borusu şeklinde ya da parçalı yollar alabandadan şeklinde olmalıdır.
14-Kablo yollarının, menholların ve boruların kaynakları muntazam yapılmalıdır.
15-Yapılmış olan her türlü montaj ve kaynak sonrası taşlama kesinlikle yapılmalıdır.
16-Kaynak ve taşlama sonrası boyanma işleminin yapılması takip edilerek boya işleri yapılmalıdır.
17-Montaj edilen aydınlatma ekipmanları, siren, döner lamba, dedektör vb. projelerde gösterilen yerlere veya ona yakın yerlere monte edilmeli, miktarları yine projelerdeki miktarlarda olmalıdır. Eğer zorunlu bir sebepten dolayı miktarlar ve yerler değişirse bildirilmelidir.
18-Montaj işlerinde estetik ve sağlamlık hassasiyeti kesinlikle göz önünde olmalıdır.
19-Sistemlerin gemi teslimleri, survey testleri sırasında atölyeden bir kişi gemide olmalıdır.