Akım: Su dolu kap örneğimizde deliklerden akan suyu akıma benzetebiliriz. Basit manada dışarıdan uygulanan bir kuvvet etkisiyle oluşan, yönlü vurgu, itki (impuls) şeklinde iletilen elektron hareketinin sonucudur diyebiliriz. Elektrikte daha çok akım şiddeti ifadesi ile karşılaşırız.
Akım Şiddeti: Su dolu kap örneğimizde bu kez kap üzerinde tabandan aynı yükseklikte fakat farklı çaplarda üç deliği yan yana delelim. Sonra deliklerden akan suyu kaplarda toplayarak durumunu inceleyelim (Şekil 2.4). Potansiyel farkı her delik için aynı olduğundan suların ileriye doğru hareketlerinin eşit mesafede olduğu fakat büyük çaplı deliğin akıttığı toplam su miktarının daha fazla olduğu görülür. Bu örnek aynı malzeme yapısında fakat farklı kesitlerdeki iki iletkenden geçen elektronlara benzetilebilir. O hâlde bir iletkenin belirli bir kesitinden belirli bir zaman içinde geçen toplam elektron sayısına akım şiddeti adı verilir ve I harfi ile gösterilir. Akım şiddetinin birimi amperdir. A harfi ile
belirt lir. Amperin daha çok askatları kullanılır.
1 Amper = 1000 mA (miliamper) = 1.000.000 µA (mikroamper) dir.
Akım Şiddetinin Ölçülmesi
Elektrik devresi kapalı iken devrenin çektiği akım şiddeti, devre üzerine seri olarak bağlanan ampermetre ile ölçülür. Ampermetre, devre üzerindeki herhangi bir devre bileşeni arasına seri olarak bağlanabilir.
Gerilim, Potansiyel Farkı ve Elektromotor Kuvvet
İleride göreceğimiz konular ve mesleğinizle ilgili elektrik işlerinde, kavram karmaşasını önlemek ve konunun daha anlaşılabilir olmasını sağlamak amacıyla gerilim, potansiyel farkı ve elektromotor kuvvet gibi elektrik kavramlarının birlikte öğrenilmesinde fayda vardır. Hepsinin birimi volttur. Bunları birbirinden farklı kılan, kullanıldıkları yerde ifade buldukları anlamlarından ileri gelir. Bu kavramları su dolu bir kap örneğiyle açıklayalım.
Bir kabı, su ile dolduralım ve yan cidarından aynı çaplı, farklı yükseklikte üç delik açalım (Şekil 2.1). Sonra deliklerden çıkan suyun hareketini inceleyelim. Kap tabanına, yakın delikten çıkan suyun diğerlerine göre daha ileriye doğru aktığı görülür. Bu bize su seviyesi arttıkça kap tabanına uygulanan basınç kuvvetinin de arttığını göstermektedir. Verilen bu örnekte suyun kap tabanından yüksekliği potansiyel farkı olarak ifade edilir. Bir üretecin de iki kutbu arasında, elektronları harekete geçiren bir elektron fazlalığı farkı, yani bir potansiyel farkı vardır. Bu potansiyel farkın iş yapabilme etkisine yani diğer bir deyişle basıncına gerilim veya elektromotor kuvvet adı verilir.
Gerilim ile elektromotor kuvvet (EMK) arasında şu fark vardır:
Elektromotor kuvvet (EMK): Bir üretecin devre dışında, uçları arasında ölçülen değere EMK denir ve EMK E harfi ile belirtilir. Birimi volt’tur.
Gerilim: Üretecin uçlarına bir almaç bağlandığında üretecin uçları arasında ölçülen değere gerilim adı verilir ve U harfi ile gösterilir. Gerilimde almaç üzerinde bir enerji harcanacağından bir gerilim düşmesi olur. Bu nedenle elektromotor kuvvet E, daima gerilim U’dan büyüktür. Gerilimin ve EMK’nin birimi volttur ve V harfi ile belirtilir
Gerilimin ve EMK’nin Ölçümü
Bir elektrik devresinde iki nokta arasındaki gerilimi ölçmeye yarayan cihaza voltmetre denir. Voltmetre, elektrik devresine paralel bağlanarak ölçme yapılır.
Volt’un katları ve askatları mevcuttur.
Üst katları: Kilovolt = 1000 V = 1 kV
Askatları: Milivolt = 1/1000 V = 1 mV’ tur.
Yazar Hakkında
