Pako şalter elektromekanik anahtardır. Üzerinde yer alan mandalın konumunun değiştirilmesi ile elektrik enerjisini bir bölgeden hedef bölgeye aktarır. Mandalın konumu el ile değiştirilir. Bu mandal birçok konumda bulunabileceğinden çoklu devre fonksiyonlarını kumanda etmek için sıkça kullanılır.
Düşük güçlü ekipmanların çalıştırılmasında, kumanda devrelerinde buton yerine kullanılabilir. Çok farklı çeşitleri olduğundan dolayı kullanım alanları arttırılabilir. Açma kapama pako şalterleri elektrik enerjisini iletmek veya kesmek amacıyla anahtarlama devrelerinde sıkça kullanılır. Kutup değiştirici pako şalter ile benzerdir. Fakat açma kapama pako şalterinde iki konum bulunurken, kutup değiştirici pako şalterde üç konum bulunur. Açma kapama pako şalterinde olduğu gibi 0 konumu elektriği keserken 1 ve 2 konumları elektrik enerjisini farklı yönlere iletir. Böylece çalışması istenilen elektrik devresi seçilebilir. Özellikle dağıtım panolarının içinde kullanılır. Kademeli şalter ise dört kademesi olan şalterdir. Kutup değiştirici pako şalter ile tek farkı 1,2 ve 3 konumunda elektrik enerjisini farklı yönlere ileterek daha fazla devre kontrolü sağlar. Daha fazla devre kontrol etmek isteniyorsa çok kademeli pako şalter kullanılabilir.
Bir diğer pako şalter türü ise voltmetre veya ampermetre pako şalterdir. Bir ampermetre veya voltmetreye bağlanır. Seçilen konumdaki fazlarası veya faz-nötr gerilim ve akımların görüntülenmesini sağlar. Kumanda pako şalter ise başlatma ve durdurma butonu olarak makinelerde sıkça kullanılır.
Diğer bir çeşidi ise küçük güçlü 3 fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol vermek için kullanılan yıldız üçgen pako şalteridir. Yine küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirmek için enversör pako şalter sıkça kullanılır. Bu uygulama için kontaktör veya butonda kullanılabilir. Fakat pako şalter daha ekonomik olduğundan genellikle pako şalter tercih edilir. Bir başka motor uygulaması olara dahlender yani çift devirli pako şalter örnek verilebilir. Dahlender motorlar, asenkron motorun stator sargısının tek veya iki sargı sarılması ile 3-4 değişik devir elde edebilen motorlardır. Bu motora bağlanan dahlender pako şalter motoru devirinin ayarlanmasına yardımcı olur. Şalter 1 konumuna getirildiğinde motor düşük devirde dönerken, 2 konumunda se yüksek devirle döner.
Yukarıda yer alan uygulamalarda pako şalter dışında kullanılacak birçok eleman vardır.
Peki neden pako şalter tercih ediliyor?
Pako şalterin kullanımı gayet basittir. Üzerindeki mandal ile kolay ve manuel bir şekilde kontrol edilebilir. Belki kullanılmasının en önemli nedenlerinden birisi ise alternatiflerine nazaran daha ucuz olmasıdır. Ayrıca bakım gerektirmemesine rağmen elektriksel ve mekanik açıdan uzun ömürlüdür. Kurulumunun kolay olması bir diğer neden olarak eklenebilir. Kısa sürede kurulur ve hemen devreye alınabilir. Düşük veya yüksek sıcaklıklarda güç kaybı olmadan çalışabilmesi de bir diğer avantajıdır.
Birçok uygulamada kullanılan pako şalterler kontrol konusunda kullanıcıya çok sayıda varyasyon sunar. Böylece tek eleman ile birçok devre veya eleman kontrol edilebilir. Bu da pano kullanımı için pako şalterleri öne çıkarmaktadır. Ayrıca hem AC hem de DC uygulamalarda kullanılan pako şalterler IP koruması konusunda da yeterince iddialıdır.
Avantajları dezavantajlarından fazla olan bu şalter çeşidinin tabi ki de dezavantajları yok değil. Peki bu dezavantajlar nelerdir? Bunlardan en önemlisi belki de manuel kontrol edilmesidir. Kontaktör ve röle gibi elemanlar manuel bir kontrole gerek duymaz. Fakat pako şalterler bir fiziksel güce ihtiyaç duyar. Bu yüzden programlanma gibi bir şansları yoktur. Ayrıca pako şalterler daha çok düşük güçlü çalışmalarda kullanılan bir şalter çeşididir. Bu yüzden yüksek güç içeren çalışmalarda kullanılması tehlikelidir. Çünkü pako şalterler yüksek akımları izole etmekte iyi değillerdir. Buna benzer olarak termik ve manyetik akımlara karşı da korumasızlardır. Bu yüzden bir çalışmada pako şalter kullanılacaksa bu akımlar hesaba katılmalı ve ona göre karar verilmelidir.
Yazar Hakkında
